ผู้เขียน: joy4137345

ในช่วงเวลานับเดือนจากการชุมนุมต่อต้านรัฐบาลของกลุ่มเยาวชนปลดแอกและสหภาพนักเรียน นิสิต นักศึกษาแห่งประเทศไทย (สนท.) ที่มีข้อเรียกร้อง 3 ข้อ (ยุบสภา-หยุดคุกคามประชาชน-ร่างรัฐธรรมนูญใหม่) เกิดการชุมนุมของนิสิตนักศึกษาและนักเรียนอย่างต่อเนื่องทั่วประเทศ ส่งผลให้สถานการณ์การเมืองร้อนขึ้นเรื่อยๆ

10 ส.ค. 2563 การชุมนุมของกลุ่มแนวร่วมธรรมศาสตร์และการชุมนุมได้เสนอ 10 ข้อเรียกร้องเกี่ยวกับสถาบันกษัตริย์ ตามมาด้วยความคิดเห็นหลากทิศทางจากสังคม ทั้งฝ่ายที่สนับสนุนว่าเป็นการแสดงความเห็นอย่างสุจริตในขอบเขตของกฎหมาย และฝ่ายที่เห็นว่าเป็นการสร้างความแตกแยกอย่างรุนแรง

ความกังวลด้านหนึ่งที่เกิดขึ้นในสังคม คือ ปฏิกิริยาจากฝ่ายผู้มีอำนาจที่จะทำลายพื้นที่การแสดงความคิดเห็นและพูดคุยกันด้วยเหตุผล จนถึงการโต้กลับด้วยการดำเนินคดี การดำเนินการนอกกฎหมาย และโอกาสที่จะมีการโต้กลับด้วยความรุนแรงจากภาครัฐและมวลชนบางกลุ่ม โดยเฉพาะในการชุมนุมครั้งต่อๆ ไปของนักศึกษา

101 สนทนากับ สุลักษณ์ ศิวรักษ์ นักวิชาการอาวุโส เจ้าของฉายา ‘ปัญญาชนสยาม’ ผู้ประกาศตัวและได้รับการยอมรับว่าเป็นฝ่ายกษัตริย์นิยม (royalist) คนสำคัญว่า เขามองข้อเรียกร้องเหล่านี้อย่างไร มีสิ่งใดที่ผู้มีอำนาจต้องระมัดระวัง และสังคมจะสร้างพื้นที่การพูดคุยด้วยเหตุผลอย่างไร

สุลักษณ์ยืนยันว่าเขาเคารพสถาบันพระมหากษัตริย์ด้วยใจ และเป็นความเคารพที่มีสติวิจารณญาณ โดยไม่ปฏิเสธการวิพากษ์วิจารณ์ หากผู้หลักผู้ใหญ่มีการรับฟังข้อเสนอของกลุ่มคนรุ่นใหม่เพื่อปรับปรุงแก้ไขก็จะเป็นผลดีต่อระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข

อาจารย์มองการชุมนุมของนักศึกษาช่วงนี้อย่างไร โดยเฉพาะเมื่อวันที่ 10 ส.ค. ที่มีข้อเรียกร้องเกี่ยวกับสถาบันพระมหากษัตริย์

ผมดีใจที่คนรุ่นใหม่ออกมาเรียกร้อง และคนรุ่นใหม่ในที่นี้ไม่ใช่เฉพาะนิสิตนักศึกษา แต่ยังรวมถึงนักเรียนด้วย ผมปลื้มปิติด้วยเหตุว่าสถาบันการศึกษากระแสหลัก ไม่ว่าโรงเรียนหรือมหาวิทยาลัยต่างสอนให้คนรุ่นใหม่สยบยอม สอนให้ไต่เต้าเอาดีเพื่อออกไปหางานทำ ไม่เคยสอนให้ปฏิเสธเผด็จการ ไม่สอนให้เป็นตัวของตัวเอง แม้กระนั้นก็มีคนรุ่นใหม่ออกมาได้ถึงเพียงนี้ ผมดีใจมากว่าบ้านเมืองเรามีความหวังแล้ว การที่คนรุ่นใหม่สามารถแหวกกระแสหลักออกมาได้อย่างกล้าหาญ และพูดจามีเหตุผล ทำให้ผมภูมิใจมาก เป็นอันว่าผมคงนอนตายตาหลับแล้ว ตอนนี้ผมก็ใกล้ 88 ปีแล้ว คงอยู่อีกไม่นาน ก็ดีใจว่าผมคงไม่หมดหวังกับบ้านเมืองนี้เสียทีเดียว

อาจารย์มองข้อเรียกร้อง 10 ข้ออย่างไร

ข้อเรียกร้อง 10 ข้อของเขาฟังดูก็สมเหตุสมผล เพราะสถาบันพระมหากษัตริย์จะอยู่ได้ต้องเปิดเผยโปร่งใส พระมหากษัตริย์ต้องมีพระราชจริยวัตรเพื่อความสุขสวัสดีของราษฎร ไม่ใช่ราษฎรทำอะไรต่างๆ เพื่อพระมหากษัตริย์อย่างเดียว ผมเชื่อว่าพระเจ้าอยู่หัวท่านรับฟังข้อความที่เอ่ยถึงท่านและสถาบันของท่าน ท่านมีใจกว้างพอสมควร แต่ที่น่ากลัวคือพวกที่ทำตัวเป็นพระราชายิ่งกว่าพระราชา ไปอ้างอะไรต่างๆ ทำให้สถาบันพระมหากษัตริย์เสื่อมเสีย เขาอ้างว่าจงรักภักดี แต่เป็นการจงรักภักดีแบบเอาดีให้ตัวเอง เอาความชั่วให้คนอื่น พวกนี้อันตรายมาก

ที่เขาเรียกร้องนั้นสมเหตุผล ไม่มีอะไรเกินเลยไป เรียกร้องด้วยความจงรักภักดี ไม่มีความรุนแรงหรือเป็นไปในทางทำลายล้าง ผมก็คิดว่าเด็กรุ่นใหม่นี้ไว้ใจได้ เชื่อใจได้

บางฝ่ายมองว่าข้อเรียกร้องเหล่านี้เป็นการก้าวล่วงสถาบัน

มันมีพวกขวาจัด ไปแตะอะไรเข้าหน่อยก็หาว่าจาบจ้วง พวกนี้อันตรายมาก ผมเองโดนกล่าวหาว่าหมิ่นพระนเรศวรมหาราช ทั้งที่กฎหมายบอกไว้ว่า ห้ามหมิ่นพระเจ้าแผ่นดินองค์ปัจจุบัน พระราชินี และรัชทายาท โดยเฉพาะมาตรา 112 พระเจ้าอยู่หัวพระองค์นี้ท่านให้เลิกหมดเลย แต่รัฐบาลก็ไม่ได้ฟังพระราชกระแส เพราะถ้าฟังก็ควรแก้กฎหมายเลย ทำมาตรา 112 ให้เหมาะควรหรือเลิกไป แต่รัฐบาลก็ไม่ทำแล้วอ้างกฎหมายอื่นมาหาเรื่องจับคน

รัฐบาลควรจะเป็นไปเพื่อประโยชน์สุขของราษฎร รัฐบาลไม่ควรมีหน้าที่บีบบังคับราษฎร ราษฎรเห็นต่างจากรัฐบาลก็รังแกทุกอย่างเลย แม้จะอ้างตัวเป็นประชาธิปไตยแล้ว แต่หัวใจยังเป็นเผด็จการอยู่

ข้อเรียกร้องของนักศึกษาเป็นคุณต่อระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขอย่างไร

ถ้าผู้หลักผู้ใหญ่ฟังข้อเรียกร้องของเขาและปรับปรุงแก้ไข มันก็เป็นของดี แต่ถ้าไม่ฟังข้อเรียกร้องเหล่านี้แล้วตะแบงยืนยันต่อต้านเขา มันก็ไม่ใช่ของดี เรื่องนี้รัชกาลที่ 6 ท่านถามน้องชาย คือ ทูลกระหม่อมจักรพงษ์ที่ทรงศึกษาที่รัสเซียและพระเจ้าซาร์เลี้ยงเหมือนพระราชโอรสบุญธรรมว่าทำไมราชวงศ์รัสเซียถึงพังพินาศไป แล้วคอมมิวนิสต์เข้ามาแทนที่ ทูลกระหม่อมบังคมทูลพี่ชายท่านว่า พระเจ้าซาร์เป็นคนน่ารัก เรียบร้อย แต่ท่านไม่ฟังคนที่คัดค้านท่านเลย ท่านฟังเฉพาะคนที่อุดหนุนท่านอย่างเดียว เพราะฉะนั้นสถาบันหลักต้องฟังคนที่คัดค้าน

พระพุทธเจ้าสอนว่ากัลยาณมิตรสำคัญที่สุดสำหรับทุกคน กัลยาณมิตรคือผู้ที่จะพูดในสิ่งที่เราไม่อยากฟัง เมื่อเราฟังที่เขาพูดแล้ว ถ้าเขาพูดเกินเลยไปก็สงสารเขา ยกประโยชน์ให้เขา ถ้าเขาพูดมีเหตุผลก็ต้องปรับปรุงแก้ไข นี่คือหัวใจ การปรับปรุงแก้ไขเกิดได้เมื่อเราฟังคำเตือน แม้คำเตือนนั้นมาจากความหวังดีหรือไม่หวังดีเราก็ต้องฟัง หากปรับปรุงเปลี่ยนแปลงได้จะเป็นของดี

นักศึกษาเหล่านี้กำลังถูกภาครัฐทำให้เป็น ‘ภัยต่อความมั่นคง’ การทำเช่นนี้อาจทำให้สถานการณ์นำไปสู่อะไรได้บ้าง

ผมไม่สามารถพูดแทนทุกคนได้ แต่ต้องเข้าใจว่าคนที่ออกมาเรียกร้องส่วนใหญ่เขามีความปรารถนาดี ควรจะรับฟังเขา อย่างน้อยต้องไม่รังแกหรือไม่ไปโจมตีเขา แต่มีคนที่ตั้งตัวเป็นคนที่จงรักภักดี ซึ่งผมคิดว่าเป็นพวกขวาตกขอบ อาจารย์ปรีดี พนมยงค์ท่านบอกว่าเป็นพวกที่ตั้งตนเป็นพระราชายิ่งกว่าพระราชา พวกนี้อันตรายมาก ผมก็เตือนพวกนี้ด้วยความหวังดี ถ้าคุณรักสถาบันจริง อย่ามองว่าคนที่เห็นต่างจากคุณนั้นเลวร้าย เปิดโอกาสให้คนที่เห็นต่างจากคุณ ไม่เห็นด้วยกับเขาก็ไม่เป็นไร ในสังคมมีคนตั้งกี่ล้าน จะเห็นตรงกันหมดไม่ได้หรอก เห็นต่างกันก็ไม่เป็นไร ต้องเคารพเสียงที่คิดต่างจากเรา

เราต้องฝึก เพราะสังคมไทยเป็นสังคมที่สอนให้คนคิดเหมือนกันหมด สอนให้เคารพธงชาติเช้าเย็น “ประเทศไทยรวมเลือดเนื้อชาติเชื้อไทย” มันมีที่ไหน ผมนี่ชาติเชื้อเจ๊ก ปักษ์ใต้เป็นมลายูก็เป็นส่วนหนึ่งของประเทศเหมือนกัน เพลงชาติเช้าเย็นนี่ให้โทษที่เรามองไม่เห็น เปลี่ยนชื่อเป็นประเทศไทยนี่ก็อันตราย เพราะคนข้างล่างเขาไม่ใช่คนไทยแต่ก็อยู่ประเทศเดียวกันได้ รักกันได้ จงรักภักดีด้วยกันได้ ต่างศาสนาก็ไม่เป็นไร แต่เราทำให้คนต้องคิดเหมือนกัน ทำเหมือนกัน แต่งตัวเหมือนกัน ผมว่าไม่ได้เรื่องเลย

ท่าทีของนักศึกษาส่งผลแค่ไหนต่อการรับฟังข้อเรียกร้อง

ผมคงตอบแทนเขาไม่ได้ แนะนำได้ว่าต้องมีความใจกว้าง ฟังคนที่คิดไม่เหมือนกับเรา อย่าไปดูถูกว่าเป็นเด็กเป็นเล็ก ผมอายุแปดสิบกว่าแล้ว ที่ผมอยู่ได้ทุกวันนี้เพราะผมฟังเด็กเล็ก ฟังคนที่คัดค้านผม บางครั้งผมก็ยอมรับว่าผมผิดแล้วเดินตามเขา สังคมต้องเป็นอย่างนั้น ผมอยากจะเตือนผู้ใหญ่ทั้งหลายว่าอย่าไปดูถูกคนอื่น อย่าไปโทษคนที่เห็นไม่เหมือนกับเรา ใจกว้างเข้าไว้เป็นของดีที่สุด

หลายฝ่ายกังวลเรื่องการใช้ไม้แข็งกับนักศึกษา

การใช้ไม้แข็งจะทำลายคนมีอำนาจเอง ที่อินเดีย มหาตมะ คานธี ให้คนต่อสู้โดยสันติวิธี ครั้งเดียวที่อังกฤษใช้ความรุนแรง นั่นเป็นเหตุใหญ่ที่ทำให้อังกฤษพังเลย อังกฤษอยู่ต่อมาโดยไม่ใช้ความรุนแรง แล้วคานธีก็ปลุกระดมคนให้ต่อสู้โดยสันติวิธีและเอาชนะอังกฤษได้ ทั้งที่เวลานั้นอังกฤษเป็นจักรวรรดิซึ่งพระอาทิตย์ไม่เคยตกดินเลย อินเดียเป็นประเทศยากจน มหาตมะ คานธี ท่านนุ่งผ้าเตี่ยวผืนเดียวสู้กับจักรวรรดิอังกฤษที่ยิ่งใหญ่มากจนสำเร็จ เพราะท่านสามารถชักชวนคนอินเดียว่าแม้จะยากไร้ขนาดไหนแต่ทุกคนมีความสำคัญและเท่าเทียมกันหมด ที่สำคัญคือสื่อกระแสหลักเห็นด้วยกับ มหาตมะ คานธี ซึ่งสำคัญมาก

สำหรับพวกที่ต่อต้านรัฐบาลในเวลานี้ก็มีสื่อนอกประเทศที่สนใจเรื่องนี้มาก รัฐบาลจะปิดตัวเองไม่ได้ อย่านึกว่าสื่อต่างประเทศไม่สำคัญ สื่อกระแสหลักที่เน้นไปทางบริโภคนิยม-ทุนนิยมอาจไม่สนใจ โฆษณาสินค้ามาจากนายห้างรวยๆ ทั้งนั้น และนายห้างรวยๆ เหล่านั้นก็สยบยอมกับเผด็จการทั้งนั้น แต่มีสื่อกระแสรองทั้งในและนอกประเทศที่พูดสัจจะวาจาขยายไปทั่วโลก ชัยชนะอยู่ที่สัจจะ ชัยชนะไม่ได้อยู่ที่อสัจ ชัยชนะอยู่ที่ประชาธิปไตย ไม่ได้อยู่ที่เผด็จการ

มีโอกาสที่ชนชั้นนำจะใช้ความรุนแรงไหม อะไรจะเป็นสิ่งป้องกันไม่ให้เกิดความรุนแรงได้

ผมตอบแทนชนชั้นบนไม่ได้ แต่หวังว่าชนชั้นบนจะไม่โง่เขลาเบาปัญญาขนาดนั้น บทเรียนจาก 6 ตุลาฯ ก็ชัดเจนอยู่แล้ว ถ้าใช้ความรุนแรงแล้วไปกันใหญ่ นองเลือดเลย ตอน 14 ตุลาฯ เผด็จการสามคนที่คุมอำนาจหนีไปก็เลยไม่นองเลือด แต่ 6 ตุลาฯ ดึงดันอยู่ก็เลยพัง

อาจารย์เกิดปี 2475 รัฐประหารทุกครั้งอยู่ในช่วงชีวิตของอาจารย์หมด ถ้าประเมินตอนนี้มีโอกาสเกิดรัฐประหารไหม

มันเกิดอยู่เรื่อยๆ โดยเฉพาะตั้งแต่ 2490 เป็นต้นมา ทหารเข้ามาเป็นรัฐ พอเริ่มเชื่อมั่นในตัวเองก็ให้มีการเลือกตั้ง มีรัฐธรรมนูญ พอทหารเห็นว่าไม่ได้เรื่อง ก็ล้มรัฐธรรมนูญอีกแล้ว ทำมาตลอดตั้งแต่ 2490 จนเดี๋ยวนี้ ตอนนี้ประยุทธ์ก็รู้สึกเชื่อมั่นในตัวเองมากขึ้นในการมีรัฐธรรมนูญที่เขียนเข้าข้างตัวเอง วุฒิสภาก็พวกตัวเองทั้งนั้น พรรคอนาคตใหม่เพียง 80 คนมีท่าทางหัวก้าวหน้าหน่อยก็รังแกเขา ยุบพรรคเขาเลย ใช้วิธีนี้เป็นวิธีที่โง่เขลา ถ้ารู้จักใช้วิธีที่อะลุ่มอล่วยได้ จะเป็นประโยชน์กับตัวเองเองด้วย เป็นประโยชน์กับบ้านเมืองด้วย

 

ยังไงการรัฐประหารก็มีโอกาสเกิดขึ้นอีก

ธรรมดาครับ แต่หวังว่าการประท้วงเหล่านี้จะช่วยให้สถานการณ์ดีขึ้น ไม่ว่ารัฐบาลจะฟังหรือไม่ฟัง ถึงจะใช้ความรุนแรงแล้วสถานการณ์ดีขึ้น แต่มันดีขึ้นอย่างเจ็บปวดมาก ถ้ารัฐบาลฉลาดมันจะดีขึ้นอย่างเจ็บปวดน้อย

เริ่มมีการพูดถึงการเดินซ้ำรอย 6 ตุลาฯ ที่มีการระดมมวลชนฝ่ายขวา อะไรจะทำให้ไม่เกิดเหตุการณ์เช่นนั้น

อันนี้ผมไม่ทราบ เพราะเมื่อ 6 ตุลาฯ ตัวเลวร้ายออกมาชัด อย่าง สมัคร สุนทรเวช เป็นทั้งนักการเมือง ทั้งคุมสื่อมวลชน อุทาร สนิทวงศ์ ณ อยุธยา ก็คุมสื่อมวลชนแล้วอ้างตัวเป็นราชวงศ์ หรือ อุทิศ นาคสวัสดิ์ นักดนตรีไทยที่คนเชื่อถือว่าเป็นอาจารย์เกษตรฯ คนพวกนี้เอาความน่าเชื่อถือของตัวเองมาสร้างความเลวร้าย บอกว่าธรรมศาสตร์เต็มไปด้วยญวน ป๋วยเป็นคอมมิวนิสต์ คนก็เชื่อไปได้พักเดียว เพราะสัจจะมันต้องปรากฏ ช่วงนี้ผมก็ยังดีใจ ยังไม่มีคนแบบที่กล่าวมา

อาจารย์คิดว่าผู้ใหญ่จำเป็นต้องเตือนหรือช่วยกันดึงแขนเด็กไม่ให้ไปไกลเกินเพื่อความปลอดภัยของเขาไหม

อย่าไปวิตก พยายามให้กำลังใจเขา และเตือนเขาด้วยความหวังดี ถ้าเขาไม่ฟังอย่าไปนึกว่าเขาดื้อ เด็กเขาก็ต้องแสดงความเป็นตัวของเขาเองบ้าง เขาอาจดื้อรั้นไปบ้างก็ให้โอกาสเขา เตือนเขาว่าพยายามอย่าให้หมิ่นเหม่โดยเฉพาะเรื่องสถาบัน ให้ใช้ภาษาด้วยความเคารพ ช่วยเตือนกันทุกฝ่าย

สำหรับอาจารย์ ในสภาพการณ์ปัจจุบัน สถาบันพระมหากษัตริย์ควรมีตำแหน่งแห่งที่แบบไหนในสังคมไทย

สถาบันเป็นนามธรรม ต้องพูดเป็นรูปธรรม พระมหากษัตริย์พระองค์นี้ท่านฟังและทำหลายเรื่อง ผิดกับพระราชบิดาที่ท่านไม่ได้มาแสดงเอง แต่ท่านให้คนอื่นทำแทนนะครับ อย่างจิตอาสาท่านก็อุดหนุนให้ทำ มีอะไรเดือดร้อนท่านก็ช่วยเหลือเกื้อกูล แม้ท่านจะอยู่ต่างประเทศ เดี๋ยวนี้สะดวก อีเมลถึงท่านทุกวัน หนังสือถึงท่านทุกวัน ท่านทำงานตลอดไม่หยุดยั้ง มองท่านในแง่บวกด้วย บางคนมองท่านในแง่ลบอย่างเดียว

แต่แน่นอนว่าท่านเป็นมนุษย์ ท่านก็มีข้อบกพร่องเช่นเดียวกัน ไม่ใช่ดีไปตลอดหมด เพราะฉะนั้นเราต้องมองท่านในฐานะมนุษย์ พูดกับท่านในฐานะที่ท่านเป็นมนุษย์ ท่านก็มีข้ออ่อนข้อแข็ง ข้อดีข้อด้อย แต่พูดอย่างเป็นมิตร พูดด้วยความเคารพนับถือก็เป็นประโยชน์กับท่าน เป็นประโยชน์กับสถาบันพระมหากษัตริย์ เป็นประโยชน์กับบ้านเมืองทั้งหมด

ปฏิเสธไม่ได้ว่าข้อเรียกร้องของนักศึกษามีส่วนมาจากข้อเสนอของ อ.สมศักดิ์ เจียมธีรสกุล อาจารย์เคยดีเบตกับ อ.สมศักดิ์ ในรายการตอบโจทย์ เวลาผ่านไปนับจากดีเบตครั้งนั้นมาถึงตอนนี้ อาจารย์มองเหมือนหรือต่างจากเดิมไหม

เรื่องมันก็หลายปีมาแล้ว วันนั้นที่เขาพูดกับผม ข้อเสนอของเขาเป็นข้อเสนอที่ปกป้องสถาบันพระมหากษัตริย์ที่ดีที่สุดเลย แต่เสร็จแล้วไทยพีบีเอสยกเลิกรายการนี้เลย แล้วรายการอย่างนี้ก็ไม่มีอีก แสดงว่าผู้นำสื่อแม้กระทั่งสื่อสาธารณะก็ไม่มีความกล้าหาญทางจริยธรรมเลย ถ้าสื่อมีความกล้าหาญมากกว่านี้จะช่วยบ้านเมืองได้เยอะ แต่ก็ดีที่มีสื่อนอกกระแสหลัก แล้วคนก็หันมาหาสื่อนอกกระแสมากขึ้น ซึ่งน่าชื่นชม

ในสภาพสังคมแบบนี้ ทำอย่างไรจะเกิดพื้นที่ตรงกลางให้ฝ่ายอนุรักษนิยมและนักศึกษามาพูดคุยกันได้ด้วยเหตุผล

ไม่ว่าจะขวาตกขอบหรือซ้ายตกขอบ ถ้ามีโอกาสคุยกับฝ่ายตรงกันข้าม เคารพฝ่ายตรงกันข้าม มันจะช่วยทุกๆ คนเลย อย่าไปนึกว่าเราถูกคนเดียว คนอื่นเขาอาจจะถูกก็ได้ ต้องเคารพคนที่เราเห็นต่าง วันก่อนผมไปเยี่ยม เหวง โตจิราการ – วีระ มุสิกพงศ์ ที่ศาลอาญา แล้วผมก็เคยไปเยี่ยม พิภพ ธงไชย – จำลอง ศรีเมือง ตอนเขาติดคุก ผมเยี่ยมทั้งฝ่ายเสื้อเหลืองเสื้อแดง ไม่ใช่ว่าผมดีวิเศษอะไรหรอก แต่ผมเห็นว่าทุกคนเป็นเพื่อน ไม่จำเป็นต้องเห็นเหมือนกับผม ผมเคารพความเห็นต่างและเชื่อว่าคนเหล่านี้มีความปรารถนาดีด้วยกันทั้งนั้น จำลองเขาก็ปรารถนาดี เหวงก็ปรารถนาดี แม้เขาจะเห็นตรงกันข้ามก็ตามที

มองสถานการณ์ตอนนี้ อะไรคือสิ่งที่อาจารย์เป็นกังวลมากที่สุด

อย่าไปกังวลอะไรให้มาก ความกังวลไม่ทำให้เราคิดอะไรได้โปร่งใส พยายามคิดอะไรให้ชัดเจนโปร่งใส สำหรับผมที่เป็นพุทธศาสนิกชนต้องมีเวลาภาวนา อย่าใช้หัวสมองแก้ไขอย่างเดียว ใช้หัวใจแก้ไขด้วย คุณไม่ต้องถือศาสนาก็ภาวนาได้ ให้รู้ว่าสิ่งสำคัญที่สุดในชีวิตของเราคือลมหายใจ หัดฝึกลมหายใจ หายใจสั้นจะเครียด หายใจยาวจะช่วย แล้วจัดลมหายใจสั้นยาว จะสามารถฝึกจิตให้เปลี่ยนความโกรธเป็นความรักได้ แม้แต่พวกที่ไปร้องเย้วๆ อยู่ ถ้ามีเวลาหัดเดินลมหายใจบ้าง มิฉะนั้นจะเครียดเกินไป ต้องมีอารมณ์ขันด้วย หัวเราะเยาะตัวเองด้วย อันนี้จะช่วย

ฝ่ายนักศึกษาเรียกร้องว่านักการเมืองควรนำข้อเสนอไปพูดในสภา

เขาเรียกร้อง รัฐบาลจะทำหรือไม่ก็อีกเรื่อง แต่รัฐบาลก็ไม่เห็นจะต้องรังเกียจ ก็ทำได้ เอาเข้าสภา ตัวเองก็คุมสภาอยู่นี่ จะกลัวอะไรล่ะ

ฝ่ายนักศึกษาต้องปรับท่าทีหรือทิศทางการเรียกร้องอย่างไรไหม หากอยากให้ฝ่ายอนุรักษนิยมรับฟังอย่างจริงจัง

ยิ่งเรียกร้องมากขึ้น เขาก็จะปรับเปลี่ยนตัวเองได้มากขึ้น ประสบการณ์จะสอนให้เขาดีขึ้นเรื่อยๆ ธรรมดา เอาใจช่วยเขาเถอะ อย่าไปวิตกแทนเขาเลย

หากต้องพูดกับฝ่ายอนุรักษนิยมและผู้มีอำนาจในเวลานี้ ประเด็นใดที่พวกเขาควรคำนึงในการรับมือกับนักศึกษา

พูดไปแล้วเขาไม่ฟังก็ไม่มีประโยชน์หรอก ผมทั้งเขียน ทั้งลงเฟซบุ๊ก เตือนประยุทธ์มาตลอดเลย ถึงกับตั้งชื่อหนังสือ ‘สีซอให้ คสช.ฟัง’ เขาก็ไม่สนใจ ก็น่าสงสาร ทั้งๆ ที่ผมถือตัวเป็นเพื่อนกับเขานะ ผมไม่ได้ถือเป็นศัตรูกับเขาเลย เพราะฉะนั้นคนที่ไม่อยากจะฟังเราช่วยอะไรเขาไม่ได้หรอก พูดกับคนที่อยากฟังเราดีกว่า

1

วันที่ 5 มิถุนายน ของทุกปี ตรงกับวันสิ่งแวดล้อมโลก (World Environment Day) ถือเป็นโอกาสอันดีที่จะระลึกถึงความสำคัญของสิ่งแวดล้อมและธรรมชาติ เพราะการดูแลสิ่งแวดล้อมคือการดูแลมนุษยชาติ และสุขภาพของเราแยกไม่ออกจากสุขภาพของสิ่งแวดล้อม ไม่ว่าอาหารที่เรารับประทาน น้ำที่เราดื่ม อากาศที่เราหายใจ บรรยากาศของโลกที่เรามีชีวิตอยู่ล้วนสัมพันธ์กับสิ่งแวดล้อม

2

คำขวัญหรือสโลแกน (slogan) ประจำวันสิ่งแวดล้อมโลกปีนี้ คือ Time for Nature และมีหัวข้อรณรงค์หรือธีม (theme) คือ Biodiversity ชี้ให้เห็นว่าตอนนี้เป็นเวลาสำหรับธรรมชาติ เพื่อเรียกร้องให้พลเมืองโลกหันมาตระหนักถึงอันตรายจากการสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพ ให้ช่วยเร่งฟื้นฟูธรรมชาติที่เสื่อมโทรม หลีกเลี่ยงพฤติกรรมที่ทำให้เกิดการสูญพันธุ์ของสิ่งมีชีวิตทั้งพืชและสัตว์

โครงการสิ่งแวดล้อมแห่งสหประชาชาติ (UNEP : United Nations Environment Programme) ประเมินว่ารอบทศวรรษที่ผ่านมา พืชและสัตว์ราวหนึ่งล้านชนิดอยู่ในภาวะเสี่ยงต่อการสูญพันธุ์ โดยมีสาเหตุส่วนใหญ่เกิดจากกิจกรรมของมนุษย์

3

วันสิ่งแวดล้อมโลกประจำปี พ.ศ.2563 มีประเทศโคลอมเบียซึ่งตั้งอยู่ในแถบละตินอเมริกาเป็นเจ้าภาพ โดยร่วมกับประเทศเยอรมนีในทวีปยุโรป

โคลอมเบียเป็นหนึ่งในประเทศที่มีความหลากหลายทางชีวภาพมากที่สุดของโลก เฉพาะกล้วยไม้มีมากกว่า ๓,๕๐๐ สายพันธุ์ และมีนกมากถึงร้อยละ ๑๙ ของชนิดพันธุ์นกทั้งหมดในโลก รัฐบาลโคลอมเบียกำหนดให้การอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพเป็นเรื่องสำคัญอันดับต้นของประเทศ

4

ความหลากหลายทางชีวภาพ คือ ความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตนับตั้งแต่พืชและสัตว์ไปจนถึงเชื้อราและแบคทีเรีย ประเมินว่าบนโลกใบนี้มีจำนวนสิ่งมีชีวิตมากกว่า ๘ ล้านชนิดพันธุ์ ขณะที่ระบบนิเวศที่ถือเป็น “บ้าน” ของสิ่งมีชีวิตชนิดต่างๆ มีตั้งแต่มหาสมุทร ป่าไม้ ภูเขา แนวปะการัง ฯลฯ ผลการศึกษาหลายชิ้นยืนยันว่าระบบนิเวศที่เอื้อต่อการมีสุขภาพดีของสิ่งมีชีวิตคือระบบนิเวศที่มีความหลากหลายทางชีวภาพสูง และเป็นพื้นฐานการดำรงอยู่ของมนุษย์

ระบบนิเวศที่มีความหลากหลายทางชีวภาพเกื้อกูลชีวิตมนุษย์หลายทาง ทั้งช่วยฟอกอากาศให้บริสุทธิ์ ปรับปรุงคุณภาพน้ำให้สะอาด ผลิตเป็นอาหารและสารปรุงแต่งต่างๆ ที่นำมาบริโภค เป็นวัตถุดิบตั้งต้นของยารักษาโรค ระบบนิเวศที่มีความสมดุลยังช่วยลดทอนความรุนแรงของภัยพิบัติ

5

ความหลากหลายทางชีวภาพกำลังลดลงในทั่วทุกภูมิภาคของโลก สิ่งนี้บั่นทอนนิเวศบริการ (ecosystem services) หรือความช่วยเหลือจากธรรมชาติให้เรามีชีวิตได้อย่างปกติ แล้วความผิดปกติที่ว่านั้นคืออะไร ?

รอบปีที่ผ่านมา มีเหตุการณ์หลายอย่างบ่งชี้ว่าเรากำลังปล่อยให้ธรรมชาติถูกทำลายทั้งทางตรงและทางอ้อม นับตั้งแต่การเกิดไฟป่าครั้งใหญ่ในบราซิล สหรัฐอเมริกา และออสเตรเลีย การรุกรานพืชผลทางการเกษตรและชุมชนเมืองของฝูงตั๊กแตนในแอฟริกา การสูญเสียแนวปะการังใต้ท้องสมุทร

แม้แต่การระบาดใหญ่ของโรคโควิด-๑๙ ก็สันนิษฐานว่ามีที่มาจากการระบาดของเชื้อไวรัสจากสัตว์ป่ามาสู่คน นอกจากจะส่งสัญญาณว่ามนุษย์เข้าไปแทรกแซงการดำรงชีวิตของสัตว์ป่าผ่านการลักลอบค้าสัตว์ป่า การบุกรุกป่า ยังแสดงให้เห็นว่าสุขภาพของโลกเชื่อมโยงกับสุขภาพของเรา

รายงานล่าสุดของ Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services (IPBES) ระบุว่าสิ่งมีชีวิตทุกชนิดมีบทบาทสำคัญในการรักษาสมดุลของระบบนิเวศและสุขภาพ การสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพและถิ่นอาศัยดั้งเดิมจะเพิ่มการแพร่กระจายของโรคติดเชื้อและไวรัส ประเมินว่าการเจ็บป่วยประมาณ ๑ พันล้านกรณี และความตายนับล้านกรณีในปัจจุบันเกิดจาก zoonoses หรือโรคติดต่อจากสัตว์สู่คน (เช่น โรคพิษสุนัขบ้าติดจากสุนัข กาฬโรคติดจากหนู แอนแทรกซ์ติดจากวัว) ประมาณร้อยละ ๖๐ ของโรคติดเชื้อในมนุษย์ทั้งหมดเป็น zoonoses และมีสัดส่วนถึงร้อยละ ๗๕ ของโรคติดเชื้อที่เกิดขึ้นใหม่

6

เศรษฐกิจโลกเชื่อมโยงกับความหลากหลายทางชีวภาพ นิเวศบริการที่เกิดจากความหลากหลายทางชีวภาพประเมินว่ามีมูลค่าสูงถึง ๑๒๕-๑๔๐ ล้านล้านดอลลาร์สหรัฐต่อปี มากกว่า ๑.๕ เท่าของขนาดจีดีพีทั่วโลก

หากเราคำนึงถึงอาหารที่เราบริโภค น้ำที่เราดื่มกิน อากาศที่เราสูดลมหายใจ สิ่งเหล่านี้ล้วนมาจากธรรมชาติและธรรมชาติรอบกาย

ขณะที่พลเมืองโลกกำลังเพิ่มจำนวนขึ้นถึงหลัก ๑ หมื่นล้านคน เราจำเป็นต้องตระหนักถึงคุณค่าที่สิ่งแวดล้อมทางธรรมชาติมอบให้ และไม่ทำร้ายธรรมชาติ

นักวิทยาศาสตร์วิเคราะห์ว่าถ้าเราไม่ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมของเราให้เอื้อต่อการก่อเกิดความหลากหลายทางชีวภาพ เราจะตกอยู่ในอันตรายจากไวรัส การระบาดของโรคต่างๆ มากขึ้น เพื่อป้องกันโรคติดต่อจากสัตว์สู่คนที่จะเกิดขึ้นอีกในอนาคต เราต้องจัดการกับภัยคุกคามธรรมชาติหลายอย่างจากกิจกรรมที่มนุษย์สร้างขึ้น เช่น การบุกรุกป่า การค้าสัตว์ป่า การปล่อยมลภาวะ

7

ในสถานการณ์ที่โรคโควิด-๑๙ กำลังแพร่ระบาด ผู้คนทั้งโลกจะกำลังเผชิญความยากลำบาก การเวียนมาถึงของวันสิ่งแวดล้อมโลกทำให้เราฉุกคิดถึงระบบเศรษฐกิจที่ผ่านมา การขับเคลื่อนเศรษฐกิจและการดำเนินชีวิตที่สร้างผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม

ในสถานการณ์ที่นักวิจัย นักวิทยาศาสตร์ บุคคลากรทางการแพทย์ กำลังระดมสรรพกำลังเพื่อก้าวข้ามโรคระบาดจากเชื้อไวรัสสายพันธุ์ใหม่ ภาวะเช่นนี้ปัญหาการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ภาวะโลกร้อน การสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพยังเป็นสิ่งที่เราไม่อาจมองข้าม

ยังไม่สายเกินไปที่จะยับยั้งการสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพ โดยเราต้องเริ่มคิดถึงผลกระทบของพฤติกรรมเราต่อธรรมชาติรอบๆตัว แล้วเพิ่มความมุ่งมั่น และตระหนักถึงความรับผิดชอบที่จะปกป้องสิ่งแวดล้อม

ถึงเวลาแล้วที่เราต้องอนุรักษ์และฟื้นฟูสัตว์ป่า เพิ่มพื้นที่ป่า ลดระบบเกษตรกรรมและการบริโภคที่มีส่วนรุกรานป่าไม้ นอกจากนี้ยังต้องส่งเสริมโครงสร้างพื้นฐานที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม ปรับระบบเศรษฐกิจให้คำนึงถึงความยั่งยืนร่วมกัน

8

นอกเหนือจากเหตุผลที่กล่าวมา วันสิ่งแวดล้อมโลกมีจุดหมายเพื่อสร้างแรงบันดาลใจ ให้พลเมืองโลกเรียกร้องต่อรัฐบาลของตนดำเนินนโยบายที่คำนึงถึงการปกป้องธรรมชาติ หยุดสร้างมลพิษ และช่วยกันตรวจสอบให้แน่ใจว่ากฎหมายสิ่งแวดล้อมไม่ได้อยู่ในภาวะอ่อนระโหยโรงแรง

ภาคเอกชน บริษัทต่างๆ จำเป็นต้องพัฒนาห่วงโซ่อุปทานที่ยั่งยืน ทั้งภาคอุตสาหกรรม ภาคการเกษตร และการผลิตอื่นๆ จำเป็นต้องคำนึงถึงการผลิตที่ไม่เป็นอันตรายต่อสิ่งแวดล้อม

ประชาชน และภาคประชาสังคมควรศึกษาวิธีการอนุรักษ์และฟื้นฟูระบบนิเวศที่เสื่อมโทรม

ผู้บริโภคควรคิดใหม่ในสิ่งที่พวกเขาซื้อ

เพื่อคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น เราต้องรวมกลุ่มกันเพื่อค้นหารูปแบบการดำเนินชีวิตที่ไม่เพียงแต่จะสอดคล้องกลมกลืนกับมนุษย์ด้วยกัน แต่รวมทั้งสิ่งแวดล้อมและธรรมชาติ

การตอบสนองของพลเมืองโลกต่อการระบาดใหญ่ของโรคโควิด-๑๙ แสดงให้เห็นว่าเพื่อจัดการปัญหาเร่งด่วนที่คุกคามสังคมของเรา เรายังมีความเป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกัน แนวทางฟื้นฟูเพื่อกลับไปเริ่มต้นการดำรงชีวิตอีกครั้งควรรับเรื่องสิ่งแวดล้อมเข้ามาเป็นประเด็นหลัก เพราะคุณภาพสิ่งแวดล้อมที่อยู่รอบตัวเราคือคุณภาพชีวิต

วันสิ่งแวดล้อมโลกปีนี้ ได้เวลาทบทวนความสัมพันธ์ระหว่างเรากับธรรมชาติ ได้เวลาที่จะทำให้ธรรมชาติเป็นหัวใจของการตัดสินใจทั้งหมดของเราแล้ว

เอกสารประกอบการเขียน :

• World Environment Day 2020 : a Practical Guide for individuals, faith groups, businesses, cities, governments, schools & universities, youth groups and civil society

• อ่านงานเขียนของ ฐิติพันธ์ พัฒนมงคล
• ติดตามเพจ Sarakadee Magazine

นี่เป็นหนึ่งในคลิปวีดีโอของ ชุดพิเคราะห์สังคมไทย 101 การบอกเล่าประวัติศาสตร์จากปากคำอ.สุลักษณ์ เป็นประเดิม ในชุดนี้เราจะมาฟังมุมมองประวัติศาสตร์ อย่างวิพากษ์วิจารณ์ นับแต่การก่อตังราชวงศ์จักรี ผ่านการปฏิรูปสำคัญๆ ในสมัยรัชการที่่ 4 ที่่ 5 ผ่านการปฏิวัติ 2475

การรู้จักประวัติศาสตร์ เป็นส่วนสำคัญสำหรับการก้าวไปข้างหน้าอย่างรู้เท่าทัน เพราะเรารู้ว่าสิ่งที่เป็นอยู่ทุกวันนี้นั้นมันคลี่คลายมาจากเหตุปัจจัยอะไรบ้าง #อภิวัฒน์๒๔๗๕ เป็นความจริงสำคัญในทางประวัติศาสตร์ร่วมสมัย ที่มีชนชั้นนำปฏิกิริยาพยายามปิดบัง บิดเบือน แม้กระทั่งใส่ร้ายป้ายสี มาโดยตลอด

ในโอกาสครบรอบ ๘๘ ปีของเหตุการณ์สำคัญนั้น เราได้สัมภาษณ์ อาจารย์สุลักษณ์ ศิวรักษ์ ที่ติดตามเรื่องนี้อย่างใกล้ชิด ท่านมองเห็นทั้งข้อดีข้อเสีย จุดอ่อน จุดแข็ง ของการเปลี่่ยนแปลงการปกครองครั้งนี้ และเล่าให้เราฟังอย่างมีชีวิตชีวา รวม ๑๕ ตอน เราเริ่มสัมภาษณ์ตั้งแต่เดือนพฤศจิกายน ปี ๒๕๖๒ เสร็จสิ้นเดือนมีนาคม ๒๕๖๓ และทะยอยนำขึ้นเผยแพร่ครั้งแรกเมื่อ ๑๘มีนาคม ๒๕๖๓ และสิ้นสุดครั้งสุดท้ายเมื่อ ๒๔ มิถุนายน ๒๕๖๓

บัดนี้เราได้รวบรวมทั้ง ๑๕ ตอนมาอยู่ในที่นี้ เพื่อสะดวกแก่การค้นคว้า ศึกษา สำหรับท่านที่สนใจ หากมีข้อบกพร่องใดๆ เรายินดีรับฟังและปรับปรุงแก้ไข เพื่อให้วิดีทัศน์ชุดนี้สมบูรณ์ที่สุด เท่าที่กำลังและสติปัญญาอันจำกัดของพวกเราจะทำได้ หากท่านมีคำถามเพิ่มเติม เรายินดีรับไว้ และนำไป ถามอาจารย์สุลักษณ์ ศิวรักษ์ เพื่อจัดทำเป็นตอนพิเศษ ตอบคำถามต่างๆต่อไป พวกเราขอขอบคุณกำลังใจที่ได้รับจากทุกท่านที่ติชมและในคำแนะนำเข้ามา และช่วยกันเผยแพร่ต่อๆกันไป

ด้วยจิตคารวะ

ประชา หุตานุวัตร
ณพัฒน์ พัฒนพีระเดช
อันวยา แก้วพิทักษ์
คณะทัศนาธิการ

ความที่จะกล่าวต่อไปนี้มีจุดเริ่มต้นจากการพูดคุย ระหว่างผมกับอาจารย์กฤตภัค งามวาสีนนท์ อาจารย์ประจำภาควิชาประวัติศาสตร์ และคุณพงศกร เฉลิมชุติเดช เจ้าหน้าที่ส่วนงานวิจัย คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ในประเด็นที่น่าสนใจสองเรื่อง เรื่องแรกได้แก่ ความเปลี่ยนแปลงของอารมณ์ “ขัน/ตลก” ของคนในสังคมไทยปัจจุบัน ซึ่งทำให้นักแสดงตลกรุ่นเก่าเริ่ม “ตลก” น้อยลงและหางานได้ยากขึ้น ท่านทั้งสองก็ยกตัวอย่างการทำงาน “ตลก” ของคนรุ่นใหม่และท่านก็เน้นว่าความเปลี่ยนแปลงนี้ไม่ใช่เพราะตลกรุ่นเก่าไม่มีฝีมือแล้ว หากแต่เป็นเพราะความรู้สึก “ตลก” ของคนไทยในสังคมไทยปัจจุบันเปลี่ยนแปลงไปจนทำให้พวกเขารู้สึก “ตลก” น้อยลงกับกลเม็ดของตลกรุ่นเก่า

เรื่องความเปลี่ยนแปลงของอารมณ์ “ตลก” นี้น่าสนใจมากนะครับ แต่ผมไม่มีความรู้เพียงพอที่จะอธิบายได้ จึงขอให้ทั้งสองท่านเขียนออกมาเพื่อให้เกิดการถกเถียงกันในสังคม ซึ่งท่านทั้งสองก็ได้รับปากผมว่าจะเขียนเป็นความเรียงเพื่อเสนอต่อสังคมในเร็วๆนี้ (ผมผูกสัญญาทั้งสองท่านผ่านหน้าหนังสือพิมพ์แล้วนะครับ)

เรื่องที่ 2 ได้แก่ การนิยาม/ให้ความหมายตนเองของคนเล่น “เฟสบุ๊ค” จำนวนมาก คุณพงศกร เฉลิมชุติเดช เล่าให้ฟังว่าคนเล่นเฟสบุ๊กจำนวนไม่น้อยที่เขาอ่านพบ มักจะนิยามตัวเองว่า “เป็นคนแรง เป็นคนตรง” พร้อมทั้งแสดงความคิดเห็นอย่างไม่แคร์อะไรทั้งสิ้น มิหนำซ้ำมักจะสำทับคนที่ไม่พอใจการแสดงออกต่างๆในเฟสบุ๊คของตนทำนองว่าหากไม่พอใจและรับไม่ได้ก็อย่าเข้ามาอ่าน

การจะแสดงตนเองว่าเป็น “คนแรง คนตรง” ก็จะเป็นการแสดงความคิดเห็นความรู้สึกที่ปฏิเสธขนบทางสังคมทั้งหลาย เช่นการใช้คำแทนอวัยวะเพศชาย/เพศหญิงอย่างตรงไปตรงมา หรือ การใช้คำที่ถือกันว่าเป็น “คำหยาบ” อย่างเป็นเรื่องธรรมดาสามัญ รวมไปถึง การเขียนแสดงความรู้สึกของตนเองต่อเรื่องต่างๆอย่างไม่พะวงอะไรทั้งสิ้น ไม่ว่าจะเป็นปรากฏการณ์ทางสังคม เศรษฐกิจ หรือชีวิตประจำวันทั่วไป

การแสดงตนเองเช่นนี้กำลังกำเนิดและฝังอยู่ระบอบอารมณ์ความรู้สึกของผู้คนจำนวนไม่น้อยในสังคม เป็นปรากฏการณ์สำคัญมากในระบบความสัมพันธ์ทางสังคม เป็นอารมณ์ความรู้สึกสำนึกถึงตนเองอย่างที่เรียกได้ว่าเป็นสำนึก “ปัจเจกชนนิยมใหม่” (New Individualism ) ซึ่งแตกต่างโดยสิ้นเชิงกับสำนึกเชิง “ปัจเจกชนนิยม” ลักษณะเดิม

ความเปลี่ยนแปลงจนทำให้เกิดความแตกต่างของสำนึกเชิง “ปัจเจกชนนิยม” นี้เป็นเรื่องที่สังคมไทยต้องให้ความสนใจมากขึ้น เพราะนี่คือฐานความเปลี่ยนแปลงทางสังคมที่จะเกิดขึ้นในอนาคต

สำนึกเชิง “ปัจเจกชนนิยม” ในสังคมไทยเกิดขึ้นมาหลายระลอก และก่อตัวเป็นกลุ่มก้อนอย่างชัดเจนจนพลังผลักดันให้มีความเปลี่ยนแปลงทางสังคมเกิดขึ้น นับเนื่องได้ตั้งแต่ทศวรรษ 2460 ซึ่งผู้คนที่กอรป์ด้วยสำนึกเชิงปัจเจกชนได้ลุกขึ้นท้าทายระบบอุดมการณ์ของรัฐสมบูณาญาสิทธิราชย์และดำเนินไปสู่การเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ต่อมาการเริ่มตั้งคำถามกับระบอบอำนาจนิยมในทศวรรษ 2510 ของกลุ่มนักศึกษาที่เริ่มนิยามตนเองว่าเป็น “เสรีชน” ได้ทำให้ขบวนการนักศึกษาเติบใหญ่และท้าทายอำนาจรัฐทหารในเหตุการณ์วันที่ 14 ต.ค. 2516

สำนึกเชิง “ปัจเจกชนนิยม” ในอดีตของสังคมไทย เป็นสำนึกในศักยภาพของตนเองในฐานะมนุษย์เท่าเทียมกันและที่สำคัญตนเองในฐานะปัจเจกบุคคลจะมีความสัมพันธ์ผูกมัดเป็นส่วนหนึ่งของสังคมอย่างเหนียวแน่น คนจำนวนมากจึงพร้อมที่จะอุทิศตนเองให้แก่การทำประโยชน์ให้แก่สังคมเพราะความหมายชีวิตของปัจเจกบุคคลจะมีค่าก็ต่อเมื่อได้ทำสิ่งที่มีคุณค่ามีความหมายให้แก่สังคม

แต่ความเปลี่ยนแปลงในช่วง 20-30 ปีที่ผ่านมา ได้ทำให้สำนึกเชิง “ปัจเจกชนนิยม” แบบเดิมนั้นเริ่มอ่อนพลังลง และได้ก่อเกิดสำนึกเชิง “ปัจเจกชนนิยมใหม่” ขึ้นมาแทนที่

สำนึกเชิง “ปัจเจกชนนิยมใหม่” จะเป็นสำนึกที่เน้นความเป็นปัจเจกของตนเองอย่างเต็มเปี่ยมโดยที่จะไม่ผูกพันกับระบบคุณค่าใดๆของสังคม ซึ่งเป็นสำนึกส่วนตัวที่แยกออกจากสรรพสิ่ง (Individualism as isolated privatism) กรอบการคิดและอารมณ์ความรู้สึกทั้งหมดจะหมกมุ่นอยู่กับตัวตนของตนเอง และพร้อมที่จะจัดการทุกอย่างรอบตัวเพื่อตอบสนองหรือเติมเต็มความเป็นตัวเอง (self-realization and self- fulfillment ) 

สังคมที่ประกอบไปด้วยผู้คนที่มีสำนึกเชิง “ปัจเจกชนนิยมใหม่ ” จำนวนมากขึ้นๆ ก็จะพบกับการละเมิดพื้นที่สาธารณะทุกรูปแบบมากขึ้นตามไปด้วย ไม่ว่าจะเป็นการโจมตี/เข่นฆ่ากันในเฟสบุ๊ค หรือ ฆ่ากันจริงจังบนท้องถนน แม้ว่าในวันนี้ เรายังพอจะมีเส้นจริยธรรมขวางกั้นการละเมิดกันอยู่ได้บ้าง เช่น พ่อเฒ่าขับเบนซ์แล้วตบเด็ก ก็ถูกโจมตีจนเสียผู้เสียคน แต่เส้นจริยธรรมนี้ก็จะบางลงไปเรื่อยๆตามจำนวนและความเข้มข้นของผู้คนที่เข้าสู่สำนึก “ปัจเจกชนนิยมใหม่” 

เราจะทำอย่างไรได้บ้างเพื่อที่จะทำให้สังคมเราพอจะอยู่กันต่อไปได้

การทำให้เกิดกิจกรรมที่ผู้คนทั้งหลายจะสามารถเชื่อมตัวเองกับคนอื่นๆและมองเห็นผลดีที่เกิดขึ้นกับสังคมจะช่วยผ่อนคลายสำนึกเชิง “ปัจเจกชนนิยมใหม่” ลงไปได้ แต่สังคมจะสร้างกิจกรรมอะไร เพราะเท่าที่ผ่านมาสังคมไทยไม่ได้คิดให้คนอื่นๆมาร่วมสร้างกิจกรรมเลย มีแต่สังคม/รัฐ/กลุ่มทุนจัดกิจกรรมแล้วให้คนมาร่วมดูเท่านั้น หากคิดกันใหม่ สนามกีฬาอาจจะต้องเปิดการแข่งขันกีฬาสำหรับผู้ที่เล่นไม่เป็น โรงเรียน วิทยาลัย มหาวิทยาลัยอาจจะต้องยอมให้นักเรียนนักศึกษาได้มีส่วนในการสร้างกิจกรรมด้วยตัวเองไม่ใช่สถานศึกษาจัดกิจกรรมแล้วบังคับให้เด็กมาร่วมเท่านั้น